مشکلات ادراری در دوران بارداری و پس از زایمان

 

 

مشکلات ادراری از مشکلات شایع در دوران بارداری است که تعداد بسیار زیادی از مادران را گرفتار می سازد. خوشبختانه تعدادی از آنها همانند تکرر ادرار شایع بوده و از عوارض دوران بارداری محسوب می شوند درحالی که برخی دیگرمانند عفونت ادراری باید تحت درمان توسط پزشک متخصص قرار گیرند.

تکرر ادرار

تکرر ادرار جزو شایع‌ترین علائم اولیه حاملگی است که در حدود هفته ششم حاملگی شروع می‌شود. مهم ترین علت تکرر ادرار در دوران بارداری افزایش حجم ادرارمتعاقب افزایش حجم خون می باشد.هم چنین افزایش سایز رحم در بارداری با افزایش فشار بر روی مثانه می تواند باعث تکرر ادرار شود. کاهش مصرف چای و قهوه ، کاهش مصرف مایعات در ساعات قبل از خواب و تخلیه کامل مثانه به کمک خم شدن به جلو در هنگام تخلیه مثانه می تواند به کاهش تکرر ادرار کمک نماید. لازم به ذکر است که تکرر ادرار به فاصله کوتاهی پس از زایمان برطرف می‌شود. چند روز اول بعد از زایمان حجم و دفعات ادرار زیاد می‌شود زیرا بدن در حال دفع مایعات اضافی است که در طول حاملگی در بدن جمع شده است. ولی بعد از چند روز به وضعیت قبل از حاملگی برمی‌گردد.

بی اختیاری ادرار در بارداری

 

 

از دیگر مشکلات شایع در دوران بارداری بی اختیاری استرسی ادرار در زنان باردار می باشد. در این نوع بی اختیاری ادرار، که اغلب در اوایل بارداری و هم چنین در سه ماهه اخر بارداری بروز می کند زنان باردار با عطسه، سرفه، خندیدن و … ممکن است دچار نشت غیر ارادی ادرار شوند. فشار جنین به عضلات کف لگن و مثانه عمده ترین علت تکرر ادرار و بی اختیاری ادرار در حاملگی است که پدیده ای فیزیولوژیک بوده و نگران کننده نیست.

سایر علل بی اختیاری ادرار در بارداری عبارتند از:

- برخی بیماری ها مثل دیابت، مالتیپل اسکلروز، سکته مغزی، ام اس و …

- مصرف برخی داروها مثل داروهای ضد اضطراب

- اضافه وزن مادر

- بالا بودن سن مادر برای بارداری

- عفونت های ادراری که قبل از بارداری درمان نشده اند

- تغییرات هورمونی ناشی از بارداری که باعث ضعف عضلات مثانه و مجاری ادرار می شوند

- فشار ناشی از یبوست به عضلات کف لگن

- هر گونه آسیب به اعصاب کنترل کننده ادرار در مثانه

مدیریت بی اختیاری ادرار در زنان باردار به روش های زیر انجام می شود:

- تمرینات کگل

- استفاده از پساری در بارداری برای درمان افتادگی ارگان های لگنی

- دفع به موقع ادرار

- آموزش مثانه (نگه داشتن ادرار و طولانی کردن زمان بین دو دفع بطوری که در یک شبانه روز 7 بار ادرار نماید)

- محدود کردن مصرف نوشیدنی ها در عصر برای جلوگیری از شب ادراری در بارداری

- کاهش یا عدم مصرف نوشیدنی های گاز دار یا کافئین دار

- پیشگیری از یبوست با مصرف خوراکی های فیبردار در رژیم غذایی

- در صورت داشتن اضافه وزن، کاهش وزن قبل از بارداری

تمرینات کگل:

 

 

هدف از تمرینات کگل ، تقویت عضلات کف لگن می باشد. انجام تمرینات کگل برای زنان باردار می تواند بدون صدمه زدن به جنین مشکل بی اختیاری ادرار را رفع کند. تمرینات کگل به روشهای مختلفی انجام می شوند. اگر این تمرینات را هر روز 3 مرتبه و با تکرار 8-12 انقباض در هر ست انجام شود، بعد از 4 تا 8 هفته می توان شاهد اثرات مثبت آنها بود. این تمرینات حداقل برای 15 تا 20 هفته ادامه یابد. بهترین زمان شروع ورزش‌های کگل اوایل حاملگی است و البته بهتر است تا بعد از زایمان ادامه یابد .

یکی از معمول ترین روش های انجام ورزش های کگل برای زنان باردار به صورت زیر است:

بعد از تخلیه مثانه در حالت ریلکس قرار گرفته وعضلات کف لگن را به مدت 3 ثانیه منقبض کرده و سپس 10 ثانیه به عضلات استراحت داده و دوباره عضلات را منقبض نمایید. فرایند فوق را 8-12 مرتبه تکرار نمایید.

در صورتی که علت بی اختیاری ادرار فشار ناشی از وزن جنین باشد با تولد نوزاد این علت برطرف می شود. در صورت ادامه مشکل بعد از ختم حاملگی باید برای درمان آن به پزشک متخصص زنان مراجعه شود.

احتباس ادرار

 

احتباس ادرار به شرایطی گفته می شود که مادر علیرغم احساس مثانه پر نمی تواند آن را تخلیه کند. این حالت منجر به احساس درد در ناحیه تحتانی شکم می شود. علت اصلی احتباس ادرار در دوران بارداری فشاری است که از ارگان های اطراف همانند رحم بر روی پیشابراه وارد می شود. سنگ مثانه، تومورهای این نواحی و نیز آسیب دیدگی اعصاب مثانه در اثر بیماری هایی همچون ام اس از علل دیگر احتباس ادرار در دوران بارداری محسوب می شوند.

عفونت ادراری

 

 

 

عفونت ادراری یکی از عفونت های شایع دوران بارداری می باشد که می تواند در اثر احتباس ادرارایجاد شود.پروژسترون بالا و بالطبع شل شدن عضلات حالب ، همچنین فشار ناشی از رحم درحال رشد به حالب ها و مثانه جریان ادرار را با اختلال مواجه کرده و سرعت آن را کند می سازد. در نتیجه تخلیه ادرار هنگام دفع کامل نخواهد بود. نتیجه نهایی این اختلالات طولانی شدن زمان عبور ادرار در مسیر دستگاه ادراری خواهد بود بنابراین باکتری‌ها قبل از خروج از بدن زمان بیشتری برای تکثیر در اختیار خواهند داشت. از طرفی بارداری حالتی از نقص ایمنی نسبی است. این نقص ایمنی ممکن است دلیل دیگری برای افزایش فراوانی عفونت ادراری در بارداری باشد.به همین دلیل است که پزشک در همان اولین ویزیت معاینات دوران بارداری آزمایش ساده ادرار و کشت ادراری درخواست می‌کند.

در صورت منفی بودن کشت ادرار و نداشتن سابقه خطر در مادر بادار (از جمله سابقه عفونت‌های ادراری مکرر، برگشت ادرار از مثانه به کلیه، وجود ناهنجاری‌های آناتومیک در دستگاه ادراری) نیازی به تکرار آن در ادامه حاملگی نمی‌باشد. در صورت وجود عوامل خطر فوق خانم باردار کاندید دریافت درمان دارویی پیشگیرانه میباشد. لازم به ذکر است که اگر باکتری در ادرار یافت شود، باید برای برطرف کردن آن از آنتی بیوتیک استفاده گردد. اگر این نوع عفونت باکتریائی درمان نشود احتمال بروز عفونت کلیه در دوران بارداری 30% است. ارگانیسم هایی که باعث عفونت ادراری در بارداری می شوند همان هایی هستند که در افراد غیر باردار دیده می شود. مانند بیماران غیر باردار، این پاتوژن ها دارای پروتئین هایی هستند که در سطح سلول یافت می شوند و چسبندگی باکتری ها را افزایش داده و منجر به افزایش شدت عفونت می شوند. کاتتریزاسیون ادراری در حین زایمان، تغییر در حساسیت مثانه و اتساع بیش از حد مثانه در دوره پس از زایمان، می توانند مستعدکننده عفونت ادراری باشد. عفونت حاد ادراری را می توان از نظر آناتومی به دو گروه تقسیم کرد:

1- عفونت مجاری ادراری تحتانی: که شامل التهاب مجرای ادرار و التهاب مثانه می باشد.

2- عفونت مجاری ادراری فوقانی: که شامل پیلو نفریت حاد( عفونت کلیه و سیستم فوقانی دستگاه ادراری) و آبسه داخل کلیه می باشد.

 

علائم عفونت ادراری شامل تب، درد پهلو، سوزش ادرار تغییر در رنگ و بوی ادرار و وجود خون در ادرار، تکرر ادرار و احساس فوریت در دفع ادرار می‌باشد.

شیوع باکتریوری ( وجود باکتری در ادرار) در خانم باردار حدود ۴ تا ۷ درصد می‌باشد. باکتریوری بی‌علامت در دوران بارداری نیازمند درمان است. در صورت عدم درمان باکتریوری بی‌علامت در ۳ ماهه نخست بارداری احتمال پیلونفریت (عفونت کلیه و سیستم فوقانی دستگاه ادراری) افزایش می یابد. عوارض مربوط به باکتریوری در حاملگی شامل پره ماچوریتی (تولد نوزاد نارس)، افزایش احتمال مرگ جنین و هم چنین ایجاد کم خونی در مادر باردار می‌باشد.

یکی از خطرناک ترین عوارض دوران بارداری عفونت کلیه یا پیلونفریت است که می‌تواند باعث زایمان زودرس شود. برای پیشگیری از عفونت ادراری میتوان اقدامات زیر را به کار بست:

- افزایش مصرف مایعات ( روزانه حداقل 8 لیوان با گنجایش 240 سی سی)

- تخلیه کامل مثانه

- بعد از اجابت مزاج موضع را از جلو به عقب تمیز نموده تا از ورود باکتری های مدفوع به پیشابراه پیشگیری شود.

- ادرار نمودن قبل و بعد از مقاربت جنسی

- اجتناب از مقاربت جنسی در حین درمان عفونت ادرار

- عدم استفاده از صابون های قوی ، دوش واژینال، کرم‌های ضدعفونی، اسپری‌های شستشوی ناحیه تناسلی زنانه و پودردر ناحیه دستگاه تناسلی

- استفاده ازلباس زیر نخی

- حذف غذاهای فرآوری شده، آبمیوه‌های صنعتی، کافئین، الکل و قند

- اجتناب از پوشیدن شلوارهای تنگ

درمان:

 

 

در صورتی که در دوران بارداری بعد از آزمایش ادرار عفونت ادراری تشخیص داده شود و فرد مبتلا به التهاب مثانه (سیستیت) باشد، برای برطرف کردن عفونت آنتی بیوتیک می‌شود. مصرف آنتی بیوتیک به مدت 10 تا 7 روز به صورت خوراکی توصیه می‌شود و احتمالا با مصرف آنتی بیوتیک در عرض چند روز علائم التهاب مثانه برطرف می‌شود اما برای پاک شدن دستگاه ادراری از هرگونه باکتری یک دوره درمان به طور کامل باید سپری شود.بعد از درمان التهاب مثانه و عفونت ادراری مجددا از فرد آزمایش ادرار گرفته می‌شود تا مشخص شود که عفونت ادراری به طور کامل برطرف شده است یا خیر. انجام آزمایش ادرار در دوران بارداری در فواصل معین توصیه می‌شود تا از عدم بازگشت عفونت اطمینان حاصل شود. به منظور پیشگیری از عود عفونت در دوران بارداری ممکن است آنتی بیوتیک برای رفع عفونت با یک دوز پایین و بطور دائم تا زمان زایمان تجویز شود.

در صورتی که فرد در دوران بارداری مبتلا به عفونت کلیه شود باید بستری شود و از طریق ورید آنتی بیوتیک دریافت نماید و پس از درمان، مصرف آنتی بیوتیک تا زمان زایمان باید ادامه یابد زیرا احتمال عود عفونت کلیه بعد از درمان وجود دارد.

منابع:

1.Habak PJ, Griggs, Jr RP. Urinary Tract Infection In Pregnancy. [Updated 2022 Jul 5]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537047/

2.Zhuang L, Wang XY, Sang Y, Xu J, He XL. Acute urinary retention in the first and second-trimester of pregnancy: Three case reports. World J Clin Cases. 2021 May 6;9(13):3130-3139. doi: 10.12998/wjcc.v9.i13.3130. PMID: 33969100; PMCID: PMC8080742.

3.Uptodate 2022.