دوران پس از زایمان
دوران پس از زایمان
دوران پس از زایمان از حدود یک ساعت بعد از زایمان جفت آغاز شده و تا 6هفته پس از زایمان ادامه دارد. انجام مراقبت های صحیح در این دوران اعم از مراقبت های بالینی، حمایت روحی و عاطفی و آموزش و اطلاع رسانی به مادراز اهمیت بسزایی برخوردار است. توصیه شده که مراقبت پس از زایمان یک فرآیند مداوم باشد و صرفا به یک بار ویزیت پس از زایمان خلاصه نگردد و تا هفته 12 پس از زایمان این حمایت ادامه یابد.
سازمان جهانی بهداشت حداقل چهار ویزیت را برای مادر و نوزاد توصیه نموده است شامل: ویزیت اول 24 ساعت بعد از تولد ، ویزیت بعدی 48 تا 72 ساعت بعد از تولد ، ویزیت سوم 7 تا 14 روز بعد از تولد و ویزیت چهارم 6 هفته بعد از تولد .
اقدامات پس از زایمان در خانه
بهداشت ناحیه تناسلی
متعاقب زایمان ، ناحیه اطراف دهانه واژن معمولاً دردناک است و ممکن است در هنگام ادرار کردن این ناحیه دچار سوزش شود. پارگی پرینه یا ترمیم اپیزیوتومی می تواند باعث تشدید درد و تورم شود. بلافاصله پس از زایمان و در 24 ساعت اول، با استفاده از کمپرس سرد می توان درد و تورم را تسکین داد. هم چنین به منظور تسکین درد می‌توان از ژل لیدوکائین یا اسپری بی‌حسی استفاده کرد. بعداز 24 ساعت اول شستن ناحیه اطراف واژن با آب گرم 2 یا 3 بار در روز و نشستن در لگن آب گرم می تواند به کاهش حساسیت کمک کند.
نحوه نشستن فرد بعد از زایمان سزارین و طبیعی باید طوری باشد که به بخیه های آن فشاری وارد نشود لذا خانم ها باید هنگام نشستن مراقب باشند و اگر نشستن دردناک است از بالش دوناتی شکل استفاده کنند.
باید دقت نمود که ناحیه تناسلی از جلو به عقب شسته شود.
از انجام فعالیت های شدید و بلند کردن اجسام سنگین به مدت حدود 6 هفته اجتناب شود.
محل برش باید مانند سایر برش های جراحی مراقبت شود. معمولاً 24 ساعت پس از جراحی می توان دوش گرفت. محل بخیه ها و زخم خشک نگه داشته شود بدین منظور می توان از سشوار با حرارت کم استفاده نمود. هرگونه شواهدی مبنی بر افزایش قرمزی یا التهاب برش باید به پزشک گزارش شود. درد اطراف محل برش می تواند چند ماه طول بکشد و بی حسی این ناحیه می تواند حتی بیشتر طول بکشد.
در ۶ هفته اول پس از زایمان استفاده از تامپون به هیچ وجه توصیه نمی گردد.
پدهای بهداشتی به طور مرتب تعویض شود.
بی اختیاری استرسی ادرار به دلیل کشش زیاد یا آسیب عضلات کف لگن در حین زایمان ممکن است رخ دهد. عوامل خطر برای بی اختیاری ادرار در سه ماه اول پس از زایمان عبارتند از چاقی، پاریتی، استعمال دخانیات و استفاده از فورسپس در زایمان طبیعی می باشد. به مادران توصیه می گردد که تمرینات کگل را به طور منظم برای تقویت عضلات کف لگن انجام دهند.
داروها
مادرانی که شیر نمی دهند می توانند با خیال راحت از مسکن ها برای تسکین درد استفاده کنند. برای زنان شیرده، استامینوفن و ایبوپروفن مسکن های نسبتا بی خطری هستند. مصرف سایرداروها اکثرا با شیردهی مادر مغایرت دارد لذا زنانی که در دوران شیردهی نیاز به مصرف دارو دارند باید با پزشک خود مشاوره نمایند.
عوارض پس از زایمان
هموروئید
بواسیر یا هموروئید وضعیتی است که در آن رگ‌های خونی مقعد یا ناحیه تحتانی روده بزرگ، آسیب دیده و متورم می‌شوند. هموروئید از شایع ترین مشکلات دوران بارداری به ویژه در سه ماهه دوم و سوم می باشد. در صورت عدم درمان به موقع و پیگیری مناسب، این مشکل تبدیل به یک بیماری مزمن می شود که می تواند اثرات زیانباری را به فرد تحمیل نماید. فشار دادن هنگام زایمان و هم چنین یبوست می تواند باعث ایجاد یا بدتر شدن هموروئید شود. افزایش مصرف آب و فیبر و نرم‌کننده‌های مدفوع در درمان هموروئید مفید می باشند. درد ناشی از هموروئید را می توان با نشستن در لگن آب گرم و استفاده از ژل های بی حس کننده موضعی تسکین داد. هم چنین حمام آب گرم می‌تواند به رفع خارش و سوزش ناشی از هموروئید کمک کند.
پس درد پس از زایمان
با تمام شدن زایمان، انقباضات شدید رحمی پایان می‌یابد. اما به منظور خروج لخته های خون باقی مانده، جمع شدن رحم و کاهش خونریزی ، انقباضات رحم ادامه می یابد و طی 2 هفته رحم به تدریج کوچکتر می شود. این انقباضات نامنظم ،اغلب دردناک و شبیه درد قاعدگی هستند و در خانم های چندزا شدیدتر می باشد.این انقباضات به پس درد معروف هستند و با شیردهی تشدید می شوند. شیردهی باعث تولید هورمون اکسی توسین می شود. اکسی توسین علاوه بر تحریک جریان شیر باعث انقباضات رحمی نیز می شود به طور معمول، پس از 5 تا 7 روز، قوام رحم سفت شده و از حساسیت آن کاسته می شود، اما هنوز تا حدودی بزرگ می باشد. بعد از 4 هفته معمولاً به اندازه طبیعی خود قبل از بارداری باز می گردد. با این حال، شکم مادر برای چندین ماه به اندازه قبل از بارداری صاف نمی شود، حتی اگر ورزش کند. ترک‌های پوستی نیز تا حدود یک سال از بین نمی‌روند، اما کم رنگ تر می شوند.
ریزش مو
در دوران بارداری، افزایش سطح هورمون ها موجب رشد سریعتر موها می شود. متعاقب زایمان و افت هورمون ها اغلب تا پنج ماه ریزش مو را تجربه خواهند کرد.
عفونت پس از زایمان
عفونت پس از زایمان معمولاً پس از گذشت 24 ساعت از زایمان تشخیص داده می شود دمای بدن زن اغلب افزایش می یابد و در دو نوبت با فاصله حداقل 6 ساعت دمای بدن مادر 38 درجه یا بالاتر می باشد.
عفونت های پس از زایمان به ندرت رخ می دهد زیرا پزشکان سعی می کنند از شرایطی که می توانند منجر به عفونت شوند پیشگیری کنند. با این حال، عفونت ها، اگر ایجاد شوند، ممکن است جدی باشند. بنابراین، اگر خانمی در هر زمانی در هفته اول پس از زایمان دمای بیش از 38 درجه داشته باشد، باید با پزشک خود تماس بگیرد.
شانس ابتلا به عفونت رحم عمدتاً به نوع زایمان بستگی دارد:
• زایمان طبیعی واژینال: 1 تا 3 درصد
• زایمان سزارینی که برنامه ریزی شده و قبل از شروع زایمان انجام شده است: 5 تا 15 درصد
• زایمان های سزارینی که برنامه ریزی نشده و بعد از شروع زایمان انجام می شود: 15 تا 20 درصد
علائم عفونت رحم پس از زایمان
علائم عفونت رحم معمولاً شامل درد در قسمت تحتانی شکم یا لگن، تب (معمولاً 1 تا 3 روز پس از زایمان)، رنگ پریدگی، لرز و اغلب سردرد و از دست دادن اشتها است. ضربان قلب اغلب سریع است. رحم متورم، حساس و نرم است. به طور معمول، ترشحات بدبویی از واژن وجود دارد که مقدار آن متفاوت است. ترشح ممکن است حاوی خون باشد یا نباشد. اما گاهی تنها علامت تب خفیف است.
آمبولی پس از زایمان
خطر ایجاد لخته های خون (ترومبوفلبیت) در 6 تا 8 هفته اول پس از زایمان افزایش می یابد. ترومبوز می تواند سطحی یا عمقی باشد.
علائم لخته شدن خون پس از زایمان
تبی که پس از زایمان ایجاد می شود ممکن است به دلیل لخته شدن خون باشد. هنگامی که لخته خون در ورید پا تشکیل می شود، قسمت آسیب دیده پا، اغلب ساق پا، ممکن است دردناک، حساس به لمس، گرم و متورم باشد. لخته شدن خون در لگن ممکن است علائمی ایجاد نکند. اولین علامت آمبولی ریه ممکن است تنگی نفس یا درد قفسه سینه باشد.
بلوز کودک
بارداری علیرغم آنکه اغلب با شور و اشتیاق همراه است اما برای اکثر زنان تنش زا است. مادرممکن است احساس تحریک پذیری، بدخلقی ، اضطراب ، اختلال در تمرکز، اختلال خواب و یا مشکلات مربوط به اشتها داشته باشد. علت این امر تغییرات هورمونی بدن پس از زایمان است لذا فرایندی طبیعی می باشد.
احساس غم و اندوه در 3 روزاول پس از زایمان بلوز کودک نامیده می شود. این عارضه پس از زایمان شایع است اما معمولاً در عرض 2 هفته ناپدید می شوند. تفاوت آن با افسردگی پس از زایمان در این است که افسردگی پس از زایمان تغییر خلق و خوی جدی تری است که هفته ها یا ماه ها طول می کشد و در فعالیت های روزانه اختلال ایجاد می کند .
تنظیم خانواده
تهیه و تنظیم: معصومه معصومی، دکترای ژنتیک ملکولی
Lopez-Gonzalez DM, Kopparapu AK. Postpartum Care of the New Mother. [Updated 2022 Dec 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK565875/